تنش میان سنت ها و پایداری به فضای مجازی

بیتا حقیقی پور- تحریریه اطلس خبر| تعطیلات نوروزی فرصتی را ایجاد می کند تا از فضای مجازی و فعالیت در شبکه های اجتماعی جای خود را به گردش و دور همی های دوستانه و خانوادگی دهند. در حالی که اینگونه نیست.

امروزه بحث داغی در بین روانشناسان درگرفته و شور و شوق بسیار برای اینترنت، برخی افراد را کمی هیجان زده کرده است، برخی افراد زمان زیادی را با آن می گذرانند.

روانشناسان هنوز مطمئن نیستند که این پدیده را چگونه نامگذاری کنند؟ برخی به آن برچسب «اختلال اعتیاد به اینترنت» می زنند، اما افراد زیادی بسیار زودتر از زمانی که اینترنت وارد زندگی آنها شود، به کامپیوتر های خودشان معتاد بوده اند.

کیمرلی، اس . یونگ، روانشناس در مرکز اعتیاد روی خط، افرادی را به عنوان وابسته به اینترنت طبقه بندی می کند که طی سال عاداتی خاصی داشته باشند. به عنوان مثال او از افراد می پرسد که آیا هنگام انجام کارهای روزمره که از اینترنت و شبکه های اجتماعی دور هستند نسبت به وقایع و پیغام های داخل شبکه های اجتماعی اشتاغل ذهنی دارند یا خیر؟ و یا هنگام خاموش کردن خط ارتباطی با فضای مجازی بدخلق می شوید؟

البته اغلب افراد قادر به توانایی دوری از فضای مجازی نیستند و حتی اگر فعالیتی نداشته باشند خط خود را روشن می گذارند تا کوچکترین موضوعی را از دست ندهند.

بحث اعتیاد و فعالیت بیش از حد در فضای مجازی در بین خانواده های ایرانی و کارشناسان موجب نگرانی شده است هر چند که به طور جدی به حل و فصل آن پرداخت نشده است.

اعتیاد به اینترنت یا در سطحی وسیع‌تر استفاده نامتعارف از اینترنت و رایانه در زندگی و وابستگی به آن در انجام کارهای روزانه مشکلاتی پیش می آورد. این اختلال گونه‌ای از مشکلات روانی محسوب می‌شود که البته این طبقه ‌بندی هم‌چنان مورد تحقیق و بررسی است. فعالیت آنلاین افراد مبتلا به این اختلال می‌ تواند انجام بازی ‌های رایانه‌ ای، وبلاگ‌نویسی، پورنوگرافی، شبکه‌های اجتماعی یا خرید اینترنتی باشد.

اعتیادهای رفتاری، همچون اعتیاد به شبکه اینترنت، می‌توانند موجب تخریب سلامت، روابط، احساسات و نهایتا روح و روان فرد شود.

وکلای حقوقی خانواده، از میزان بالای طلاق‌های ناشی از عشق مجازی، و دیگر امور جاری در اینترنت خبر می ‌دهند. چه بسیار کارکنانی که به علت استفاده بیش از حد از پست الکترونیک، دانلودهای بیش از حد در محیط کار و یا وب‌گردی‌های بی‌ پایان شغل خود را از دست داده‌اند. هیچ شکی نیست که اینترنت پیش قراول انقلاب صنعتی دیجیتال است. اما این پدیده وقتی تأثیرات روانی قوی خود را بر زندگی برخی افراد می ‌گذارد، نشان می ‌دهد که خطرات بالقوه‌ای نیز دارد. اینترنت آن گونه که ما فکر می‌کنیم، نیست و دارای آثار بالقوه اعتیادی قدرتمندی است.

این در حالی است که مسئله اعتیاد به اینترنت در چین در سال‌های اخیر به صورت یک مسئلة ملی در آمده و میزان مرگ و میر ناشی از خستگی و از پا افتادگی پس از انجام بازی‌های آنلاین روز‌به‌روز در حال افزایش است.

با این حال دکتر محمدمهدی لبیبی، استاد جامعه‌ شناسی، در هشتمین نشست از سلسله نشست‌های عصر گفت‌وگو با موضوع «خانواده ایرانی و فضای مجازی؛ تغییرات و گوناگونی» که در بهمن ماه سال 94 برگزار شده  بود در رابطه با فضای مجازی و نقش آن در خانواده توضیحاتی ارائه داد.

به اعتقاد این جامعه‌ شناس، نظرات و دیدگاه‌ها در مورد خانواده در ایران طیفی است. گروهی در این سوی طیف و دیگرانی در آن سو. در یک طرف، دیدگاه‌‌های مذهبی و سنتی و در سوی دیگر، فمینیستی نزدیک به دیدگاه‌ های غربی قرار دارد. اعتقاد او در عین نقش فضای مجازی و شبکه‌ های اجتماعی برآمده از آن در خانواده‌ها بیش از حد بزرگ شده است و به شکل یک فاجعه نشان داده می‌شود.

دکتر لبیبی با اشاره به تحلیل‌های اشتباهی که این روزها در مورد فضای مجازی ارائه می‌شود، گفت: «گویا فقط به دنبال یک متهم در رابطه با خانواده‌ها بوده‌ایم که این قرعه به نام فضای مجازی و بخصوص شبکه تلگرام زده شده است. مگر پیش از پیدایش و حضور این ابزارها، خانواده‌های ایرانی مشکلی نداشتند؟ فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی نقش کاتالیزور دارند و به نوعی تسریع‌کننده یک روند هستند نه ایجادکننده آن. این ابزار چیزی را به وجود نمی‌آورند، بلکه سرعت پیدایش یا نابودی آن را تسریع می‌کنند. ممکن است با پیدایش رسانه‌های نوین، سرعت تغییر و تحولات در خانواده‌ها بیشتر شود، اما ریشه مشکلات در جای دیگر است.»

با این حال همچنان بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران مخالف نظریه دکتر لبیبی را بیان می کنند وشبکه های اجتماعی را مدام مورد نقد قرار می دهند.

این در حالی است که تعطیلات نوروزی که اغلب خانواده های ایرانی به سفر می روند این ذهنیت را ایجاد می کند که اعضای یک خانواده به دور از زندگی کاری دقایقی را با هم سپری کنند در صورتی که اینترنت و فضای مجازی همیشه با افراد همراه است.

در این رابطه یک استاد دانشگاه با اشاره به لزوم مدیریت استفاده از شبکه‌های اجتماعی در تعطیلات نوروز، گفت که‌ شبکه‌های اجتماعی باعث شده آدم‌ها نتوانند وقت بگذارند و چهره به چهره یکدیگر را ببینند و بیشتر ترجیح می‌دهند در یک فرصت کوتاه با تعداد زیادی تماس داشته باشند.

امیرمحمود حریرچی، مددکار اجتماعی، در گفت ‌وگو با خبرنگار ایسنا به سنت قدیمی ایرانیان در روزهای سال نو که دیدو بازدید اشاره کرد که این سنت باعث می شد افراد ناراحتی، غم و کدورت را از خود دور کنند و سال نو فرصتی را ایجاد می کرد تا افراد بدی یکدیگر را ببخشند در صورتی که فضای مجازی این اندیشه را از ما گرفته است.

حریرچی توضیح داد که فضای مجازی به آیین و سنت‌ها صدمه می‌زند و افراد چه در نوروز و چه در روزهای معمولی از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعیباید  کمی فاصله گیرند.

افراد درفضای مجازی خودشان نیستند، افراد در گروه‌ها سعی دارند مطابق جو گروه رفتار کنند و خود را همراه نشان می‌دهند، ولی در ارتباط چهره به چهره افراد تقریبا خود واقعیشان را نشان می‌دهند و طرفین شناخت متفاوتی از یکدیگر خواهند داشت.