کدام سازمان های زیربط برای کودکان خیابانی تلاش می کند؟

بیتا حقیقی پور- تحریریه اطلس خبر| پنج هزار کودک خیابانی در کشور شناسایی شده است و نزدیک به 40 درصد آنها کودکان اتباع خارجی به خصوص اتباع افغانستان تشکیل می دهد. این خبر را معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور اعلام کرد.

نزدیک شدن به بهار و آغاز فعالیت کارهای خیرخاواهانه برای کمک به نیازمندان بهانهای ایجاد کرده است تا مسئولان به فکر کودکان خیابانی باشند و درصدد سامان دهی و رسیدگی به آنها باشند.
عواملی مانند ناکامی خانوادگی، جنگ، فقر، حوادث و سوانح طبیعی یا انسانی، سوء استفاده از سوی بزرگسالان، مهاجرت و خشونت از مهمترین عوامل کشانده شدن کودکان به خیابان‌ها هستند.

کودکان خیابانی در بیشتر شهرهای بزرگ جهان که در حال توسعه هستند و یا در کشورهای ناپایدار از لحاظ اقتصادی مانند هند، چین، روسیه و کشورهای آفریقایی مشاهده می شوند.
حبیب الله مسعودی فرید، در گفت و گویی که با خبرنگار ایرنا داشت با توجه به طرح ساماندهی کودکان خیابانی که اخیرا مطرح شده است از آماری خبر داد که نشان می دهد پنج هزار کودکان خیابانی در کشور وجود دارد و 30 تا 40 درصد آنها اتباع خارجی هستند.

البته ولی الله نصر، مدیرکل دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، در اردیبهشت ماه سال 93 اعلام کرده بود که آمار غیر رسمی کودکان خیابانی بین یک تا دو میلیون است که در سال 92، پنج هزار کودک خیابانی در کشور ساماندهی شدند.

طبق تحقیقاتی که در سال 92 انجام شده بود بیشترین آمار کودکان خیابانی مربوط به پسربچه ها بودند و کودکان ایرانی 75 درصد کودکان خیابانی را تشکیل می دهند. بر این اساس در استان ها، اغلب کودکان خیابانی غیر ایرانی هستند به طوری که آمار کودکان خیابانی در پنج استان بیش از بقیه استانها است.

استان های تهران با 40 ، فارس با 13، خراسان رضوی با 11، بوشهر با 10 و اصفهان با 10 درصد بیشترین کودک کار غیر ایرانی را دارند. آمار کودکان کار ایرانی در استان تهران 14 درصد، سیستان و بلوچستان و خراسان رضوی6 درصد، خوزستان 6 درصد، هرمزگان و قم هر کدام پنج درصد است.
این در حالی است که حدود 30 درصد از کودکان خیابانی را افرادی تشکیل می دهند که به مدرسه نمی روند به همین دلیل با توجه به ضرورت تحصیل کودکان در مدرسه به نظر می رسد سیستم آموزشی برای جذب این گروه از کودکان لازم است انعطاف بیشتری در برنامه های آموزشی حود داشته باشد.

بیش از 90 درصد کودکان خیابانی با پدر و مادر خودشان زندگی می کنند و بقیه هم نزد اقوام و آشنایان خود هستند و درصد کمی از آنان به عنوان کودک خیابانی به آن مفهومی که کودک شب در خیابان بخوابد، شناخته می شوند که درصد آن کم است.البته هستند کودکانی که در آمار کودکان خیابانی محاسبه می شوند و با پدرو مادر خود در خیابان ها به سر می برند. که البته تعداد این دست از افراد هم کم است.

بر این اساس، به گفته مسعودی فرید، معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، در طرح ساماندهی کودکان خیابانی که برنامه روزانه آنها با رویکرد خانواده محوری در اولویت قرار دارد.
سال گذشته طرح ساماندهی و حمایت از کودکان خیابانی در پنج استان های تهران، البرز، همدان، خوزستان و چهارمحال بختیاری به صورت آزمایشی اجرا شد. نکته جالب این طرح، این است که تمام امور طرح از سوی سازمان های مردم نهاد و موسسات غیردولتی انجام می شود.
سال94 قرار است این طرح در 15 استان اجرا شود که استان های اصفهان و فارس نیز جزو این استان ها هستند. سال 95 طرح ساماندهی حکودکان خیابانی در همه استان ها ون شهرستان ها اجرا می شود.

در مراکز روزانه به خوراک و سلامت کودکان، رسیدگی می شود و مسئوان این مراکز با خانواده کودکان در ارتباط هستند تا مشکلات احتمالی خانواده برطرف شود.تعداد کودکان تحت پوشش «طرح ساماندهی و حمایت» هزارو500 نفر بود که در سال 94 تا پنج هزار کودک تحت پوشش این طرح قرار گرفتند.

با اینکه ایران كنوانسیون حقوق كودكان را امضا كرده است، ولی كنوانسیون های دیگر را كه حداقل سن برای كار كردن كودكان را تعیین می كند، تصویب نكرده است. با این وجود، مطابق با قانون ایران، یك كودك زیر سن 15 سال نمی تواند از نظر قانونی كار كند.

ایران و پیمان نامه حقوق کودک

در پیمان جهانی حقوق کودک نمایندگان 191 کشور جهان در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال 1988 آن را پذیرفته اند و ایران نیز درسال 1373 به صورت مشروط آن را پذیرفته است. بر اساس ماده یک پیمان نامه حقوق کودک، کودک خیابانی به افرادی گفته می ‌شود که زیر ۱۸ سال هستند، در خیابان زندگی و کار می ‌کنند. خانواده ندارند و یا امکان دسترسی به خانواده برخی از آنها وجود ندارد و بازگشت آنها نیز به خانواده امکان دارد و خانواده نیز منتظر بازگشت آنها است و همینطور کودکانی که خانواده منتظر آنان نیست.

از سال 2008، دفتر مقابله با موادمخدر و جرم سازمان ملل متحد به منظور تقویت سازمان های غیردولتی كه به كودكان خیابانی كمك می كنند، با مقامات ایرانی همكاری نزدیك داشته است. در چهارچوب برنامه همكاری فنی این دفتر با جمهوری اسلامی ایران در مقابله با مواد مخدر و جرم (2014- 2011) و به  یمن تامین هزینه مالی از سوی كشور نروژ،  دفتر مقابله با موادمخدر و جرم سازمان ملل متحد در نوامبر سال 2011، یك كارگاه آموزشی چهار روزه برای ارائه دهندگان خدمات سازمان های غیردولتی ترتیب داد. هدف از تشكیل این كارگاه آموزشی ارتقاء ظرفیت ارائه دهندگان خدمات مربوط به آموزش های مهارت های زندگی به كودكان خیابانی بود. قرار بود در سال 2012، دفتر مقابله با موادمخدر و جرم سازمان ملل متحد كار بر روی بسته آموزشی مهارت های زندگی برای پیشگیری از مصرف مواد مخدر و كنترل ویروس ایدز در میان كودكان خیابانی را به اتمام برساند.

در سال 1382، همایش بررسی آسیب های اجتماعی ایران تعداد کودکان خیابانی را 500 هزار نفر اعلام کرد این در حالی است که در همان سال سازمان بهزیستی کشور از 31هزار کودک خیابانی خبر داد از سوی این سازمان ساماندهی شده اند. در سال 1385 سازمان بهزیستی کشور اعلام کرد که بیش از 20 هزار هزار کودک خیابانی وجود دارد که 12هزارو500 فرد از آنها در بهزیستی پذیرفته شده اند. این در حالی است که مرکز آمار ایران اعلام کرده بود که یک میلیون و 700 هزار کودک به طور مستقیم در ایران کار می کنند.

سازمان بهزیستی کشور در سال 94 تعداد کودکان کار و خیابانی در کل کشور 50 تا 70 هزار نفر است.

یک روش موثر برای کمک به کودکان خیابانی
آموزش خیابانی، روش بسیار موثری برای حمایت از بچه های خیابانی به شمار می رود زیرا این کار در محل زندگی آن ها انجام می گیرد. آموزش خیابانی می تواند دربرگیرنده ی اشکال متعددی از فعالیت ها باشد. مثلا راه نمایی کردن در مورد آثار زیان بار مواد مخدر، پیش گیری از بیماری های مقاربتی، ارتقای سواد و آموزش مهارت های زندگی.

سازمان بهداشت جهانی برای بهبود وضعیت بهداشت کودکان خیابانی پروژه ای را در مورد مصرف مواد روان گردان در بین کودکان خیابانی تهیه کرده است. در ابتدا این پروژه در هفت کشور انجام شد و یک مجموعه ی آموزشی پیش نویس تهیه شد. بین سال های 1993 تا 1997 این پروژه از سوی 70 نفر از متخصصان، مربیان خیابانی، افراد داوطلب و دیگران آموزش داده شد. این مجموعه ی آموزشی از دو قسمت تشکیل شده است:

قسمت اول شامل بخش های آموزشی در مورد مصرف مواد، بهداشت جنسی، ایدز و بیماری های مقاربتی است. قسمت دوم، نکات آموزشی نامیده می شود که نظراتی در مورد نحوه ی آموزش ارائه می کند و دربرگیرنده ی اطلاعاتی در مورد موضوعات خاص است.

در اکثر کشورهای جهان برای برخی از کودکان خیابانی که بی خانمان هستند از طرف دولت ها یا سازمان های غیردولتی و سازمان های بین المللی سرپناه هایی احداث شده است. یکی از این پناه گاه ها، دُن بُسکو (Don Bosco) است که در کشورهای مختلف جهان از جمله هند فعال است.

سرپناه دن بسکو در هندوستان، یک مرکز شبانه روزی است که در نزدیکی یکی از ایستگاه های راه آهن بمبئی قرار دارد و کودکان به راحتی می توانند وارد آن شوند. 70 نفر از این کودکان و نوجوانان به خواست خود به مدرسه می روند. آن ها پس از رسیدن به سن 14 سالگی، با توجه به استعداد و علاقه ی نوجوانان به آن ها مهارت های مختلفی آموخته می شود (نجاری، مکانیکی، کار با کامپیوتر و.. .) در ساعات پس از مدرسه و یا کار روزمره، بچه ها می توانند به تفریحات سالم، فعالیت های هنری و یا کاردستی بپردازند.

یکی از خصوصیات مهم سرپناه «دن بسکو» مشارکت خود کودکان و نوجوانان در اداره ی امور سرپناه (از جمله خرید، نظافت و طبخ غذا) است. خدمات دیگری که «دن بسکو» ارائه می نماید، عبارتند از: تماس با کودکان در خیابان ها، آموزش در خیابان، بازپروری کودکان معتاد، اطلاع رسانی در مورد بیماری ایدز و آموزش مددکاری به نوجوانان بزرگتر سرپناه.

تاریخچه سامان دهی کودکان خیابانی در ایران
در بهمن ماه 1377 در جلسات متعدد، پیش نویس توافق نامه ای در موردجمع آوری، پذیرش، طبقه بندی و نگه داری کودکان خیابانی بین معاون امور اجتماعی استانداری، شهرداری تهران، کانون اصلاح و تربیت، بهزیستی استان تهران، اداره سرپرستی دادگستری تهران، معاونت انتظامی امنیتی تهران بزرگ و معاونت دادگستری کل استان تهران تهیه شد.

از مهرماه سال 1378 در 16 استان کشور طرح «مراکز شناسایی، تشخیص و جای گزینی کودکان خیابانی»از سوی سازمان بهزیستی کشور به مرحله ی اجرا درآمد. در سال 1380 تعداد مراکز به 21 عدد رسید و پنج هزارو50 کودک خیابانی در این مراکز پذیرش و سامان دهی شدند.

البته شهرداری تهران نیز در این سال ها مبادرت به تاسیس دو مرکز به نام های «خانه ی سبز» مخصوص پسران، در فروردین ماه 1378، و «خانه ی ریحانه» مخصوص دختران، در مهرماه 1378، کرد که هدف از راه اندازی آن ها، جمع آوری کودکان خیابانی دختر و پسر از سطح خیابان ها و نگه داری و طبقه بندی آنان بود. اما در سال 1381 این دو مرکز به علت هزینه زیاد تعطیل شدند.

با توجه به رشد معضل کودک خیابانی، در اردیبهشت سال 1381 طرحی دیگر تحت عنوان «طرح سامان دهی بیست هزار کودک خیابانی» از سوی سازمان بهزیستی کشور تهیه و در شورای اجتماعی تصویب شد و تا پایان سال 1381 تعداد مراکز در سراسر کشور به 42 مرکز کودکان خیابانی و 6 مهمان سرای سلامت، پناهگاه، کودکان کار رسید.