تغییر الگوی اشتغال در ایران؛ مشاغل دولتی دیگر جذابیت گذشته را ندارند

به گزارش پارسینه به نقل از اکوایران، بر اساس جدیدترین گزارش بودجه خانوار 1402 بانک مرکزی، در مقایسه با ده سال گذشته، مشاغل دولتی محبوبیت قدیم خود را ندارد و شاغلین ترحیج می‌دهند به طور مستقل یا در بخش خصوصی مشغول به کار شوند. همچنین، سهم کارفرمایان از شاغلین نیز نسبت به یک دهه گذشته کاهش یافته است. این اتفاق ممکن است به دلیل وخامت وضعیت اقتصادی رخ داده باشد، چرا که مشکلات اقتصادی می‌تواند اداره و مدیریت یک کسب‌وکار را به چالش بکشد.

دسته‌بندی مشاغل از زبان بانک مرکزی

بانک مرکزی به تازگی گزارش سالانه بررسی بودجه خانوارها در مناطق شهری سال 1402 را منتشر کرده است. یکی از مواردی که در این گزارش بررسی شده، وضعیت اشتغال افراد شاغل خانوار است. بر اساس این گزارش، وضعیت اشتغال افراد به شش دسته کلی تقسیم می‌شوند: کارکنان موسسات دولتی و عمومی، کارکنان موسسات خصوصی، کارکنان مستقل، کارکنان موسسات تعاونی، کارکنان فامیلی و کارآموز بدون مزد و کارفرما.

در این گزارش، به تغییرات درصد توزیع افراد شاغل بر حسب وضعیت شغلی نسبت به ده سال گذشته – سال 1393 – پرداخته شده است. بررسی این تغییرات می‌تواند تصویری از تحولات ساختار اقتصادی، معیشتی و الگوهای اشتغال را نشان دهد.

کدام مشاغل طی ده سال جذاب‌تر شده‌اند؟

کارکنان موسسات خصوصی افرادی هستند که در شرکت‌ها، سازمان‌ها یا موسسات خصوصی مشغول به کار هستند. بخش خصوصی همیشه بیشترین سهم از افراد شاغل را در خود جای داده است. در سال 93، حدود 41.6 درصد از شاغلان در بخش خصوصی مشغول به فعالیت بوده‌اند و این مقدار در سال 1402 به 43.5 درصد افزایش یافته است.

کارکنان مستقل افرادی هستند که برای خود کار می‌کنند و معمولا مالک یا گرداننده یک کسب‌وکار کوچک یا مغازه مستقل هستند. این افراد کارفرما یا کارمندی ندارند و خود مسئول تامین درآمد هستند. همچنین، اگر فردی در اداره امور فعالیت شغلی خود فقط از کارکنان فامیلی استفاده نماید، کارکن مستقل محسوب می‌شود. در سال 93، درصد شاغلینی که به این نوع اشتغال مشغول بوده‌اند 32.9 درصد بوده که در سال گذشته به 37.3 درصد افزایش یافته است.

کارکنان موسسات دولتی و عمومی در ادارات، سازمان‌ها یا شرکت‌های دولتی یا سایر موسسات عمومی کار می‌کنند. 17.7 درصد از شاغلین در سال 93 در بخش دولتی مشغول بوده‌اند که این رقم ده سال بعد به 12.7 درصد رسیده است. این نشان می‌دهد شغل دولتی محبوبیت سابق خود را ندارد؛ به‌طوری‌که، در سال 84 حدود یک چهارم شاغلین مناطق شهری در این بخش مشغول به کار بودند.

کارفرما فردی است مالک یا مدیر یک کسب‌وکار بوده و حداقل یک نفر مزد یا حقوق‌بگیر را استخدام کرده‌اند. افرادی که در فعالیت کاری خود فقط از کارکنان فامیلی استفاده می‌کنند، کارفرما شناخته نمی‌شوند. درصد شاغلینی که ده سال پیش به عنوان کارفرما فعالیت می‌کردند 5.7 درصد بوده و در سال 1402 به 4.9 درصد کاهش یافته است. به‌طور کلی، درصد افرادی که در این حوزه کار می‌کنند طی دو دهه گذشته کاهشی بوده که ممکن است به‌دلیل تضعیف شرایط اقتصادی در مدیریت کسب‌وکار خود به مشکل بر خورده باشند.

کارکن فامیلی و کارآموز بدون مزد این افراد در یک کسب‌وکار خانوادگی یا به عنوان کارآموز در یک سازمان یا موسسه فعالیت می‌کنند، اما دستمزد یا حقوقی در ازای کار خود دریافت نمی‌کنند. درصد شاغلانی که چنین وضعیت شغلی داشته‌اند از دهه 80 تا کنون کاهش یافته است. در سال 93، حدود 1.9 درصد از شاغلین کارکن فامیلی و کارآموز بوده‌اند که در سال 1402 به 1.5 درصد کاهش یافته است.

کارکن موسسات تعاونی افرادی هستند که برای موسسات تعاونی – مانند تعاونی کشاورزان – کار می‌کنند. این دسته از اشتغال از ابتدای دهه 90 به تعاریف وضعیت اشتغال وارد شده و همیشه سهم آن کمتر از یک درصد بوده است. به‌طوری‌که، در سال 93 تنها 0.2 درصد از شاغلان در این بخش فعالیت می‌کردند و این رقم در سال 1402 به 0.1 درصد رسیده است.

حرکت شاغلان از بخش دولتی به بخش خصوصی

مقایسه وضعیت اشتغال شاغلین در سال 1402 با ده سال پیش نشان می‌دهد محبوبیت حرفه‌های بخش خصوصی و خوداشتغالی افزایش یافته و الگوهای اشتغال به این سمت و سو حرکت می‌کند. از سوی دیگر، مشاغل دولتی دیگر مثل سابق پرطرفدار نیستند و شاغلان کمتر تمایل به فعالیت در این بخش دارند.