نقش تعیین کننده تلگرام در رقابت لیست ها

محمد جلائی- تحریریه اطلس خبر/ بعد از گذشت دو روز از پنجمین انتخابات مجلس خبرگان رهبری و دهمین انتخابات مجلس شورای اسلامی و همچنین سپری شدن ساعت های پر استرس اعلام نتایج حالا کم کم به آخرین نقطه ماجرای انتخابات 7 اسفند 94 می رسیم. حالا نمایندگان بازنده و برنده تکلیف خود را کم و بیش می دانند و رسانه ها به راحتی می‌توانند پیروز میدان انتخابات را اعلام کنند. 

انتخابات را می توان داربی سیاستمداران ایران دانست. بازی مهمی که هر چند سال یکبار در انتظار آنند تا خودی نشان رقیب دهند و همچنین میزان توجه جامعه نسبت به خود را بسنجند. در این بازی مهم و حساس آنچه که حائز اهمیت بسیاری است، تبلیغات  کاندیدا های انتخابات است. با نگاهی به سیر تاریخی انتخابات نه در ایران که در جهان می توان فهمید که روز های  تبلیغات چه روز های مهم و موثری اند. 

تبلیغات نامزد های انتخابات در ایران تا همین چند سال پیش به شکل سنتی و البته متداول خود پیگیری می‌ شد. نامزد ها در یک هفته منتهی به روز رای گیری مبلغی را به چاپ تراکت و پوستر و نهایتا بروشور تخصیص می دادند و در صورت شهرت بالای یک نامزد یا وضعیت مالی خوب آن یک یا دو جلسه میتینگ تبلیغاتی در محلی برگزار می شد و کاندیدا تبلیغات خود را در همین سطح انجام می داد.

این شکل از تبلیغات حتی تا یازدهمین انتخابات ریاست جمهوری نیز تداوم داشت. اما در طی دو سال و اندی بعد از آخرین رای گیری در ایران اتفاقی در ایران رخ داد که به نظر باید با واژگان تخصصی تازه ای آن را تعریف و تحلیل کرد. در این دو سال پدیده ای در ایران ظهور کرد که حالا بسیاری آن را پیروز اصلی انتخابات 7 اسفند می دانند؛ تلگرام!

یک نرم افزار پیام رسان که در آغاز به کار خود چیزی شبیه به نرم افزار های با سابقه تر مثل واتس‌آپ و وایبر می نمود اما با گذشت زمان و تولید تدریجی امکانات تازه و کاربردی به وسیله شرکت تولید کننده این نرم افزار نوع نگاه مردم به این پدیده عوض شد و این عزیز کرده اینترنتی تا جایی پیشرفت کرد که توانست جای تراکت و پوستر و میتینگ و... را بگیرد و میدان اصلی بازی حساس تبلیغات انتخاباتی شود!

در هفته های پیش از 7 اسفند، کاندیدا های حاضر در انتخابات در اقصا نقاط کشور متوسل به این نرم افزار شدند و از اصولگرا ترین تا اصلاح‌طلب ترین ، از جوان ترین تا پیر ترین ، از کاندیدا های پایتخت تا نامزد های شهر های کوچک کشور همگی تلگرام را بهترین و راحت ترین و احتمالا کارآمد ترین گزینه برای تبلیغ از خود یافتند و با انتشار تصاویر دیجیتالی پوستر های خود به جمع چهره های سیاسی تلگرام پیوستند.

قادر باستانی، مدرس علوم ارتباطات طی یادداشتی در ایلنا نوشت: «همه کسانی که در رأی‏ گیری شرکت کردند، شاهد استفاده مردم از موبایل هنگام نوشتن برگ رای بودند. تلگرام، رسانه موبایلی محبوب این روز‌ها، کانال ارتباطی مردم با یکدیگر بود. نخبگان تاثیرگذار از طریق تولید محتوا و انتشار آن از طریق کانال‏‌های موجود در تلگرام، شبکه‏‌ای بسیار گسترده و نامرئی در سراسر کشور ایجاد کرده بودند. توجیه و اقناع رأی‏ دهندگان برای دادن رأی لیستی، در این شبکه صورت گرفت.

 مردم ما معمولاً به کسی که مشهور نیست و نمی‌‏ شناسند، رأی نمی‌‏ دهند، اما چنان محتواهای جذاب و اثربخشی توسط رهبران افکار عمومی تولید و پخش شد که اکثریت مردم توجیه شدند و به اشخاصی که نمی‌‏ شناختند، در لیست مجلس و به افرادی که نمی خواستند، در لیست خبرگان رأی دادند. این کار در حالی به انجام رسید که رسانه‌های پُرتعداد اصولگرایان و در رأس آن سازمان صدا و سیما، همه توش و توان خود را بر تخریب متمرکز کرده بودند و با متهم کردن ارائه‏ کنندگان لیست به عامل انگلیس بودن، تبلیغات منفی پُردامنه‌ای را سامان داده و با قدرت پیش می‌بردند.»

هفته تبلیغات برای بسیاری از نامزد ها همراه با پرداخت هزینه های کلان نیز دارد. به خصوص اگر نامزدی در شهر بزرگی کاندیدا شده باشد یا اینکه رقیب او توانایی مالی بهتری نسبت به او داشته باشد که عملا دست کاندیدا بسته خواهد بود و گار برای این کاندیدا سخت خواهد شد.

این کارشناس ارتباطات درباره تاثیر تلگرام بر کاهش هزینه های پرداحتی کاندیدا ها در روز های تبلیغات نوشت: «شبکه‏‌های اجتماعی اینترنتی، هزینه‏‌های حضور در صحنه انتخابات را برای افراد تازه وارد به شدت کاهش داد. گروه ‏هایی که به دلیل مضیقه ‏هایی مالی، نمی‌‏ توانستند پول خرج کنند و حضور مؤثری در رقابت انتخاباتی داشته باشند، توان آن را یافتند که فضاهای شبکه ‏ای جدید برای مشارکت و قلمروافزایی خود ایجاد کنند. سرمایه اطلاعاتی و کانال‏‌های کم ‏هزینه ارتباطی مانند تلگرام که توسط اینترنت فراهم شده، فرصت مغتنم برای اشخاص و گروه‏‌های سیاسی بود تا از کارایی تکنولوژی ‏های جدید بهره ببرند.» 

وی همچنین درباره تاثیر تلگرام بر کاهش نابرابری بین گروه های سیاسی و شهروندان نوشت: «اینترنت شکاف آگاهی و نابرابری‏‌های سیاسی میان شهروندان و گروه ‏‌ها را کاهش داد و به عاملی برای افزایش میزان اطلاعات در دسترس و همچنین کثرت منابع و محتواهای سیاسی تبدیل شد که تاکنون فقط در اختیار نخبگان سیاسی بوده است. اینترنت میدان رقابت برابر برای احزاب را فراهم ساخت و قدرت پویایی سیاسی در جامعه را افزایش داد.

امروز به برکت اینترنت و رسانه‌های آنلاین مثل تلگرام، دیگر همه تریبون دارند؛ می‌گویند و می‌شنوند. فناوری‌های دوسویه ارتباطی، قاعده بازی را به هم زد. اینک کنترل سیستم‌های ارتباطی از تولیدکننده پیام به مصرف‌کننده پیام یا مخاطب منتقل شده است. دیگر مرکزیت ارتباط با فرستنده‌های پیام نیست، با افراد است. از طرف دیگر، ارتباطات مثل پُست، سفارش‌پذیر شده است و می‌تواند پیام دلخواه هرکسی را فقط به خود او برساند. هر چه فناوری ارتباطی پیشرفته‏‌تر می‌شود، نقش مردم، پُررنگ‌تر جلوه می‌کند و واقعاً سخت است برای کسانی که یک عمر، یکسویه سخن گفته‌اند، اکنون باید با مخاطب تعامل کنند و سخنان او را همسنگ سخنان خود، گوش فرادهند. اما امروز کسانی که به پیام خود ارزش قائل هستند، و دوست دارند از دایره ارتباطی جامعه، ناخواسته حذف نشوند، مجبورند تعامل را بپذیرند.»

انتخابات در ایران طی سالهای گذشته جدای از اینکه فضای بسیار خوبی برای رشد و اعتلای سیاست در کشور و همچنین نزدیکی بیشتر شهروندان به بدنه سیاسی کشور و این دست رخداد های مثبت بوده است، فرصت خوبی نیز برای فعالان صنعت چاپ بوده تا با چاپ تراکت و پوستر کاندیدا های انتخابات اندکی سرعت چرخ اقتصاد را افزایش دهند و با وارد شدن پول به این صنعت کمی وضعیت این صنعت مهم بهبود یابد.

عیب تلگرام در کنار تمام حسناتش گریبان این صنعت را گرفت و آنطور که پیداست چاپخانه ها رضایت چندانی از فصل کاری اخیر خود ندارند.

جلال ذکایی، مدیرکل سابق دفتر امور چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در این باره و در تحلیل وضعیت گردش مالی چاپخانه ها در سال 94 به ایلنا گفت: «انتظاری که چاپخانه‌ها از رویداد انتخاباتی در 7 اسفند داشته؛ گریزی زد و یادآور شد: پیش از این انتظار داشتیم باتوجه به تحرکات انتخاباتی و سفارش‌های اقلام تبلیغاتی نامزدها دست‌کم به طور موقت روکود صنعت چاپ به پویایی مبدل شود، اما باتوجه به ورود نامزدها به دنیای مجازی و گردش تبلیغات در اینترنت، تلگرام و ... چنین اتفاقی نیفتاد و در دروه‌ی انتخابات هم چندان تحرکی در چاپخانه‌ها جریان نداشت. البته تا حدودی پیش‌بینی حضور بیشتر نامزدها در فضای مجازی و اینترنت نسبت به کارهای چاپی را داشتیم، اما به هر حال به عنوان درمانی موقت و هرچند زودگذر نه عمیق و ماندگار از آن غافل نبودیم.»

حالا انتخبات مجلسین در ایران پایان یافته است و تلگرام رسانه محبوب و عزیز کرده اینترنتی ایران است. با این حال باید منتظر بود و دید این نرم افزار پیام رسان تا چه اندازه می تواند گسترش یابد و البته باید دید تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم هم در میدان تلگرام  پیگیری خواهد شد یا اینکه دنیای فناوری پدیده تازه ای برای سیاستمداران خواهد داشت ؟!