لغو کار کودکان همین امروز ممکن است

کودکان کار و خیابانی یکی از معضلات گریبانگیر اکثر شهرهای بزرگ در جهان معاصر است. گسترش پدیده به حدی است که جوامع توسعه یافته و در حال توسعه را به یک اندازه به خود مشغول کرده است و البته ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و چه بسا شرایط بحرانی در این امر داشته باشد.

به گزارش اطلس خبر، یافته ها نشان می دهد که عواملی چون نارسایی نهاده های اجتماعی کننده ای مثل خانواده و مدرسه، فقر اقتصادی، خانواده های کودکان خیابانی و ناتوانی آنها در انطباق با شیوه های زندگی شهرهای بزرگ، نبود نظارت کافی از سوی سامان های مسئول و الگوهای نادرست کنش متقابل بین شهروندان و کودکان خیابانی، همه دست به دست هم داده اند تا پدیده کودکان خیابانی که عمدتا کودکان کار درخیابان هستند، به عنوان مشکلی در بسیاری از شهرهای بزرگ کشور خودنمایی کند.

کار کودک در درجات مختلف در طول تاریخ وجود داشت اما با آغاز سوادآموزی همگانی و تغییراتی که در شرایط کار در صنعتی شدن به وجود آمد و ظهور مفاهیم حقوق کارگر و حقوق کودکان مورد نقد و بحث عمومی قرار گرفت. کار کودکان همچنان در جاهایی که سن ترک مدرسه پایین شایع است.

کودکان کار به دلیل اینکه پایدار به خدمت گرفته می ‌شوند در بیشتر اوقات از رفتن به مدرسه و تجربۀ دوران کودکی بی ‎بهره می‌ مانند و سلامت روحی و جسمی آنها نیزتهدید می‌ شود. کار کودک نزد بسیاری از کشورها و سازمان‌ های بین‌المللی فعالیتی استثماری تلقی می ‌شود.

کار کودکان بسیار معمول است و می‌ تواند شامل کار در کارخانه، معدن، روسپی‌گری، کشاورزی، کمک در کسب و کار والدین، داشتن کسب و کار شخصی یا کارهای نامتعارف باشد. ناپذیرفتنی ‌ترین شکل ‌های کار کودکان استفاده نظامی از کودکان و تن‌ فروشی کودکان است. موارد کم‌ تر جنجالی و معمولاً قانونی با بعضی محدودیت‌ها شامل کار کشاورزی در ایام تعطیلی مدرسه، کار فصلی، کسب و کار خارج از ساعات مدرسه و همچنین بازیگری یا آوازخوانی کودکان است.

بر اساس آمار سازمان جهانی کار (ILO)، سالانه ۲۵۰ میلیون کودک پنج تا ۱۴ ساله در جهان از کودکی محروم می ‌شوند. طبق  این آمار ۱۲۰ میلیون‌ نفر از آنها وارد بازار کار شده و مشغول به کار تمام ‌وقت هستند. ۶۱ درصد این کودکان در آسیا، ۳۲ درصد در آفریقا و هفت درصد در آمریکای لاتین زندگی می‌ کنند. قاچاق انسان از راه‌های عمده وارد کردن این کودکان به بازار است. به جز کارگری برده‌ وار، روسپی ‌گری و فروش اعضای بدن کودکان، از دیگر سرنوشت‌های کودکان قاچاق است.

در ایران نیز تعداد کودکان کار به دلایل گوناگون رو به افزایش است اما آمار دقیقی در مورد کودکان کار وجود ندارد. بیش از ۲۰هزار نفر کودک کار در تهران تایید شده است. درآمار تخمینی سازمان جهانی کار در سال ۱۹۹۵بیش از ۷۱درصد کودکان بین ۱۰تا ۱۴ سال در ایران از لحاظ اقتصادی فعال هستند.

بر این اساس، کنوانسیون حقوق کودک شامل اساسی‌ ترین حقوق بشر برای کودکان در 29 آبان 1368 به تصویب رسید و 193 کشور با ضمانت قانونی به این کنوانسیون ملحق شدند.

کنوانسیون جهانی حقوق کودک شامل 54 ماده و دو پروتکل اختیاری بود که چهار اصول پایه‌ ای آن به این ترتیب است. هیچ کودکی نباید از تبعیض رنج ببرد. زمانی که در رابطه با کودکان تصمیم‌گیری می‌ شود باید منافع عالیه آن‌ها در رأس قرار گیرد. کودکان حق حیات داشته و باید رشد کنند. کودکان حق دارند آزادانه عقاید و نظرات خود را ابراز کنند و در تمامی اموری که به آن‌ها مربوط می ‌شود این نظرات باید مورد توجه قرار گیرد، تشکیل می‌ دهد.

با وجود تمامی قوانینی که در مورد حمایت از کودکان در سرتاسر جهان وجود دارد اما گاهی اوقات با بی‌ توجه به تمام آنها، در حق بسیاری از کودکان ظلم‌ های فراوانی صورت می ‌گیرد از این رو مسئولان کشوری بر آن شدند تا قوی‌ ترین قانون حمایت از کودکان را تدوین و مصوب کنند.

لایحه‌ حمایت از کودکان که یک ایده و طرح نو است تلاش شده است اذیت و آزار کودکان را از نظر آزار جنسی، روحی و روانی و جسمی تقسیم ‌بندی کنیم، همچنین تکلیف والدین و سازمان‌ ها در ارتباط با حقوق کودک و نوجوان در این لایحه بحث شده و موضوع حضانت از کودکان بسیار شفاف عنوان شده است، حتی ایجاد پلیس کودک و تشکیل شورای حمایت از کودکان در کشور و مراکز استان‌ها هم تعریف شده که در صورت تصویب نهایی و اجرا شاهد تحول عظیمی در موضوع حقوق کودکان کشور خواهیم بود.

با این شرایط و بلاتکلیفی لایحه حمایت از کودکان و روند رو به کاهش سن کودکان اغلب سازمان های مرمدم نهاد سعی می کنند تا این کودکان را تحت پوشش خود قرار دهند ولی به دلیل محدودیت های مادی و همینطور محدودیت های حمایتی این امر چندان توفیقی نداشته است.

گیتی پورفاضل، وکیل دادگستری، در رابطه با نابه سامانی های موجود در رابطه با کودکان خیابانی که هر روز تعدادشان نیز بیشتر می شود، وضعیت بد اقتصادی را عامل مهمی در رابطه با کودکان خیابانی می داند. او معتقد است وقتی طبقه متوسط جامعه به سمت فقر پیش می رود و طبقه فقیر جامعه به زیر خط فقر می رود کودکان خیابانی ظهور پیدا می کنند و کاری نمی توان کرد.

به گفته پورفاضل، سازمان های مردم نهاد و افراد خیری هستند که از این کودکان حمایت کنند ولی کمک و حمایت آنها محدود است. ضمن اینکه بساری از کودکان همچنان زیر سایه حمایت نیستند.

این کارشناس حقوقی با اشاره به پایین بودن شعور اجتماعی طبقه فقیر جامعه که از آگاهی لازم برخوردار نیست توضیح می دهد که ناآگاهی این قشر از جامعه باعث می شود تا تعداد فرزند بیشتری داشته باشند و به دلیل ناتوانی در مورد تربیت و تامین نیازهای او، کودک را به کارو فعالیت وادار کند.

پورفاضل همچنین با مقایسه وضعیت اقتصادی و همچنین وجود کودکان خیابانی قبل از انقلاب و بعد از انقلاب توضیح می دهد که قبل از انقلاب سال 57 حضور کودکان خیابانی گسترده نبود و خانواده ها در طبقه متوسط معمولا دو فرزند داشتند و تعداد کمی از خانواده ها سه فرزند داشتند. این در حالی بود که در قشر مرفه جامعه داشتن فرزند محدودتر بود و به دلیل رایگان بودن تحصیل از ابتدایی تا دانشگاه امکان تغییر طبقه اجتماعی به سطح بالا وجود داشت.

او با این توضیح، تبلیغات در مورد فرزند بیشتر در ایران را مورد انتقاد قرار داد و گفت زمانی که یک لیوان آب از یک لیوان نفت گران تر باشد و نتوان از امکانات و منابع به نفع مطلوب استفاده کرد، بیکاری و فقر اقتصادی از بین نخواهد رفت.

پورفاضل تاکید کرد که وضعیت یک جامعه، نشانه اندیشه دولتمردان آن جامعه است.